Toprak bakimindan dunyanin gelmis gecmis en buyuk mevcudiyeti, Mogol Imparatorlugu 162 yillik omrunde iki bilegi bukemedi: dogu haddini cizen Pasifik Okyanusu'nunkini ve bati haddine karar veren kolelerinkini. Hangi koleler mi? Iste modern zamanlardaki ozgur sanilan kolelere nispet evvel zaman icinde kole sanilan ozgurlerin, Memluk Sultanligi'nin oykusu...12. yuzyilda Mogollar Asya'yi bitirip 45. boylami astigi sirada Selahaddin Eyyubi Misir-Suriye hattinda kurdugu devletin ordusunda bir de bin (beyaz) koleden olusan ozel bir suvari birligi bulundurur. Abbasi gelenegince ozel egitimden gecerek ozel gorevler ustlenen bu elit askerler aslinda Mogol istilasi sonucu esir dusup parayi bastirana satilan Kafkasyali kolelerdir. Yaklasik bir asir sonra diyalektik girer devreye. Memlukler once o gune dek korumak icin can verdikleri Eyyubi Devleti'ni darbeyle yikar, sonra da kurduklari devletin ordusuyla, kole dusup dunyanin en iyi askerleri olarak yetistirilmelerine yol acan Mogol ordusuna dunya capinda ilk yenilgisini tattirir. Kimmeryali Conan'in oykusu de oyledir hatirlayacaksiniz (belki).
Kafkas dedik ama gelin bunu biraz daha acalim. Memluk Saltanati iki ana doneme ayrilir. Birinci donemde hakimiyet Bahri veya Memalik-i Bahriye adiyla anilan Kipcak Turkleri'nin, ikinci donemde Burci veya Memalik-i Cerakise adiyla anilan Cerkes ve Gurculer'in elindedir. Her iki grup Karadeniz kiyilarinda esir dusmustur, ancak ilk grup Nil uzerindeki bir adadaki kislada askerlik egitimi aldigindan Bahriyeli olarak anilir.
Ve 1249 yilinda Eyyubi Sultani Turan Sah'i devirip yonetimi ele alan Bahri ordusu rusdunu 11 sene sonra, Bagdat'i alarak halifeyi olduren Mogollar karsisinda ispatlar. Suriye'de Ayn-i Calut (Calut'un gozu?) denen ve Hz. Davud'un Calut'u (Goliath'i) yendigi rivayet edilen yerde tutulan cenkte Mogollar yenilir, bu vesileyle halifelik de kasla goz arasinda Kahire'ye, Kipcaklar'a gecer. Kulaklarin cinlasin Halim. Bir ara Memalik-i Cerakise de kendi darbesini yapar, Osmanli'ya rakip olur, hersey birbirine girer.
Memluklar'in askeri basarilarinin ardinda yatan uc unsur var. Birincisi, onulmaz at sevdalari ve dolayisiyla at uzerinde savasma ustaliklari. Yani Mogollar'i kendi silahiyla vururlar. Ikincisi Memluklar'a yapilan yatirim. Yani asker olarak yetistirilmek uzere kole olarak satin alindiklari andan itibaren en iyi yiyeceklerle beslenir, en iyi kosullarda yasatilirlarmis. Rivayete gore bu yasam kosullari bazi ozgur Misir vatandaslarini gonullu kolelige basvurmaya tesvik edecek kadar abartiliymis. Ucuncu ve en onemli unsur da ozgurluk hayali, elit askerler olarak kendi (ailesinin) kaderini kendi eline alma olanagi. Ornegin bir kolenin cocugu kole olarak dogarken Memluk statusune girmis bir kolenin cocugu ozgur olarak dogarmis.
Venceremos dedin, zincirlerini kirdin, peki sonra? 268 yil hukum suren bu kole saltanatina noktayi Yavuz Sultan Selim koyar. Nasil mi buyurdunuz? Maalesef sahra toplariyla. Ileriki yuzyillarda yine ortaya cikarlar ama, ok-yayla, mizrakla cenk edilen mert muharebeler tarih olmustur artik...
Memluklar, ortaya cikislari, darbesiz iki yilin gecmedigi saltanatlari ve tarih sahnesine hazin vedalariyla, kezdurenlerin hep soylemek istedigi ama kezdurmekten dillerinin donmedigi bir turku okur dunyanin aga babalarina: Bosa kostaklanma, kostak degilsin karam.
Vakanuvis Haci Cavcav
